Mehmet Şimşek’in 100 günü: İktisada inanç sağlandı mı?
“Türkiye’nin rasyonel bir yere dönme dışında bir seçeneği kalmamıştır.”
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından 3 Haziran’da Türkiye iktisadının başına getirilen Mehmet Şimşek, Hazine ve Maliye Bakanlığı misyonunu devralırken bu çarpıcı kelamları söylemişti.
Uluslararası piyasalarda tanınan bir isim olan Şimşek’in ‘rasyonele dönüş’ten kastı, Erdoğan’ın talimatı ile uygulamaya konan faiz indirimi siyasetinin rafa kaldırılması ve Türkiye iktisadının yine ‘güvenilir’ olarak algılanacağı bir periyoda girmekti.
Peki Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek, birinci 100 günde bu rota değişikliğini hayata geçirebildi mi, iktisada olan inancı tekrar sağlayabildi mi?
Vatandaş “düzelme yok” diyor
Sokaktaki vatandaşa nazaran, her geçen gün artan hayat pahalılığı ve ücretliler üzerindeki vergi yükleri nedeniyle iktisatta düzelme değil, hâlâ önemli bir bozulma yaşanıyor.
DW Türkçe’ye konuşan market işletmecisi Serkan Adıgüzel, “Ben bir esnaf olarak iktisatta bir güzelleşme görmüyorum” diyor.
Mehmet Şimşek’in iktisadın başında olduğu son 100 günde iğneden ipliğe her şeye artırım gelmeye devam ettiğini lisana getiren Adıgüzel, evvelki Hazine ve Maliye Bakanı Nurettin Nebati’yi hatırlatarak, şunları söylüyor:
“Nebati’den de şad değildik lakin Şimşek gelince de akaryakıttan besine artırım yağmuru artarak sürüyor. İktisadın bu biçimde nasıl düzeleceğini bilmiyorum. Bizim de müşterinin de alım gücümüz çok düştü. Değil bir yıl sonrayı, bir gün sonrayı bile planlayamıyoruz.”
“Alım gücümüz daima azalıyor”
Özel bir şirkette çalışan Selma Demir de iktisatta hiçbir düzgünleşme olmamasından yakınıyor.
Şimşek liderliğindeki iktisat idaresinin son üç ayda yaptığı faiz artırımı ve vergi artışları üzere düzenlemelerin fiyatlı kesim açısından daha fazla yoksulluk getirdiğini söyleyen Demir, “Her geçen gün alım gücümüzün azaldığını söyleyebilirim. Çalışan beşerler olarak bizler önemli bir geçim gayreti veriyoruz. Memurlara bile yapılan artırım ortada. Açıkçası gelecek açısından hiç umudum yok” diye konuşuyor.
Türkiye’de vatandaşlar açısından iktisatta kayda kıymet bir düzelme olmasa da, Şimşek liderliğindeki iktisat idaresi son 100 günde, iktisatta yaşanan eksen kaymasına karşı bir dizi adım atmayı başardı.
Şimşek’in vazifeye gelmesinden birkaç gün sonra, 9 Haziran’da Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın (TCMB) başına ABD ve Avrupa finans dünyasında tanınan bir isim olan Hafize Gaye Erkan getirildi. Tıpkı günlerde Erdoğan, ‘Faiz artışını kabullendik’ açıklamasıyla, yeni devrin işaret fişeğini atmış oldu. Böylece Merkez Bankası, Eylül 2021’de başlayan faiz indirim sürecine son verdi.
Faiz artırımı yetecek mi?
Bu periyotta yüzde 19’dan yüzde 8,5’e kadar indirilen siyaset faizi, Haziran sonunda yüzde 15’e çıkarıldı. Temmuz ayında yüzde 17,5’e çıkarılan faiz, son olarak 25 Ağustos’ta gerçekleştirilen Para Siyaseti Heyeti (PPK) toplantısı sonrasında beklentileri aşarak yüzde 25’e yükseltildi. Türkiye’nin yüksek enflasyon karşısında faiz artırımına dönmüş olması hem yurt içi hem de yurtdışı piyasalar ve yatırımcılar açısından olumlu karşılandı.
Ancak Erdoğan’ın iktisat idaresi üzerindeki gölgesi, faiz artırımlarının beklentilerin çok altında kalmasına neden oldu. Şimşek ve takımının enflasyonla gerçek bir çaba yürütebilmesi için siyaset faizinin yüzde 40’lara kadar çıkarılması gerektiği belirtiliyor. Lakin iktisat oyuncuları içerisinde, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın iktisatta önemli bir sakinliğe yol açabilecek böylesi bir faiz artışına müsaade vermeyeceği görüşü hâkim.
“Rasyonel siyasetlere dönüş lafı havada kaldı”
DW Türkçe’ye konuşan Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi İktisat Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Aziz Konukman’a nazaran, Mehmet Şimşek öncesinde iktisat idaresinin Erdoğan’ın talimatları ile uyguladığı yanlış siyasetlerden dönüş o kadar kolay olmayacak.
Şimşek ve grubunun, evvelki periyotta ‘regülasyon’ ismiyle finans ve özel kesimde yapılan ve çokça eleştirilen düzenlemeleri kaldırmadığını, yalnızca yumuşattığını lisana getiren Prof. Konukman, “Geçmiş devrin kusurları tümüyle tasfiye edilmedi. Bu nedenle rasyonel siyasetlere dönüş lafı havada kaldı” diyor.
31 Mart 2024’te yapılması beklenen mahallî seçimler öncesinde Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın iktisatta esaslı bir değişime müsaade etmeyeceğini savunan Konukman’a nazaran, faiz indirimleri ve iş dünyası ile yaşadığı tansiyonlar nedeniyle eleştirilen eski Merkez Bankası Lideri Şahap Kavcıoğlu’nun finans bölümünü denetim eden Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu’nun (BBDK) başına getirilmesi de eski siyasetlerin tam olarak terk edilmediğinin bir delili.
“Şeffaf bir iktisat siyaseti göremiyoruz”
Öte yandan faiz artırımına geçiş ve döviz kurlarına müdahalenin sonlandırılması üzere uygulamaların Mehmet Şimşek’in performansı açısından yanlışsız adımlar olduğunu kaydeden Konukman, “Böylece siyaset faizi ile bankaların mevduat faizlerinde kopan bağ yine kurulmuş oldu. Bu olumlu bir gelişme” diyor.
Bununla birlikte kamu kurumlarına yönelik olarak yayınlanan tasarruf genelgesinde Cumhurbaşkanlığı harcamalarının dışarıda tutulduğuna işaret eden Konukman, “Dolayısıyla Şimşek periyodunda şimdi şeffaf ve kapsamlı bir iktisat siyaseti göremiyoruz. Daha net bir siyaset için lokal seçim sonrası bekleniyor olabilir” diye konuşuyor.
Türkiye’nin risk algısında düzelme
Her şeye karşın faiz artırımlarının sürmesi ve Bakan Şimşek’in çoklukla toplumsal medya hesabından yaptığı kelamlı yönlendirmeler, Türkiye iktisadına ait beklentileri belli ölçüde düzeltmeyi başardı. Şimşek ve Erkan, yaz ayları boyunca hem Avrupalı ve ABD’li yatırımcılarla hem de Körfez ülkelerinin yatırımcıları ile bir ortaya geldi ve Türkiye iktisadının yeni periyot maksatlarını anlatarak yatırım çekmeye çalıştılar. 28 Mayıs seçimleri öncesinde 700 puanı aşan Türkiye’nin kredi risk primi (CDS), Eylül başı itibariyle 400 puanın altına inmiş durumda.
Yeni iktisat idaresinin birinci 100 gününde ihracatçı şirketler ile küçük ve orta ölçekli işletmelerin kredi kaynaklarına daha rahat ulaşması konusunda kimi düzenlemeler yapılırken, 1 Eylül itibariyle 3 trilyon TL büyüklüğe ulaşan Kur Muhafazalı Mevduat (KKM) uygulamasından kademeli olarak çıkış için bankaların TL mevduatları özendirecek adımlar atmasına yönelik harekete geçildi.
Enflasyonda yükseliş sürüyor
Buna rağmen, 5 Temmuz’da Türkiye’nin bütçe açığını gidermek maksadıyla uygulamaya konan kapsamlı vergi artışları, Türkiye’de iğneden ipliğe tüm mal ve hizmetlere artırım yapılmasının önünü açtı. Mehmet Şimşek vazifeye geldiğinde yüzde 38 olan yıllık enflasyon, Eylül 2023 itibariyle yüzde 59’a yükseldi. Bu periyotta Türk Lirası da ABD Doları ve Euro’ya karşı tarihinin en düşük düzeyini gördü.
Enflasyondaki yükselişin önümüzdeki aylarda da sürmesi bekleniyor. TCMB Lideri Erkan, yıl sonu için varsayımlarının yüzde 58 olduğunu açıklamıştı. Lakin bu beklentinin şimdi Ağustos ayında gerçekleşmiş olması, yıl sonunda enflasyonunun yüzde 70’lere çıkabileceği ihtimalini güçlendirdi. Hatta 6 Eylül’de açıklanan 3 yıllık yeni Orta Vadeli Program’da (OVP) da 2023 yılsonu enflasyon beklentisi yüzde 65’e çıkarıldı.
Bununla birlikte hem ulusal hem memleketler arası yatırımcıların merakla beklediği OVP’de yer alan büyüme, enflasyon, bütçe açığı üzere makro bilgilere ait öngörüler evvelki OVP’lere nazaran daha gerçekçi bulunsa da, hâlâ kapsamlı bir ‘istikrar programı’ açıklanmamış olması, lokal seçim sonrasına kadar enflasyonla gayretin ‘düşük yoğunluklu’ sürdürüleceğine dair görüşleri güçlendirdi.
“Ekonomide belirsizlik devam ediyor”
Peki önümüzdeki aylarda Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek ve takımı, iktisatta nasıl bir rota izleyecek?
DW Türkçe’ye konuşan Boğaziçi Üniversitesi İktisat Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ceyhun Elgin, bu soruya “Seçime kadar mevcut siyasetler korunacak. Lakin seçimden sonra siyasi ve türel açılımlar olmadan, Şimşek’in tek başına iktisatta yapabileceği çok bir şey yok” cevabını veriyor.
Şimşek periyodunda daha rasyonel bir bakış açısıyla iktisattaki sıkıntıların ortaya konduğunu lakin şeffaflık ve itimat tesis etmek ile ilgili hâlâ muvaffakiyet sağlanamadığını vurgulayan Prof. Elgin, “Evet Şimşek periyodunda piyasa beklentilerine ve iktisat teorilerine uygun kararlar alınıyor. Merkez Bankası idaresinin de evvelki idareye nazaran çok daha kaliteli olduğu bir gerçek. Ancak hâlâ neyin ne vakit olacağını öngörmek mümkün değil. Belirsizlik devam ediyor. Enflasyonunun bedelini sabit fiyatlı ve dar gelirli beşerler ödüyor” halinde konuşuyor.
“Eskiye dönülmeyeceğinin garantisi yok”
Mart 2024 sonundaki lokal seçimlerin akabinde eski yanlış siyasetlere dönülüp dönülmeyeceğinin garantisinin olmadığını da lisana getiren Prof. Elgin, şu değerlendirmede bulunuyor:
“Ekonomideki problemler yalnızca tek başına Mehmet Şimşek’in atacağı adımlarla çözülecek bir şey değil. İçeride ve dışarıda itimat duyulan bir iktisat haline gelebilmek için siyasi ve hukuksal ıslahatların da eşgüdümlü olarak hayata geçirilmesi gerekiyor. Fakat Türkiye’deki idare usulü şu an bu noktadan çok uzakta gözüküyor.”