Taban fiyat görüşmeleri başlıyor
Gelecek yıl için belirlenecek taban fiyata ait görüşmeler bugün başlıyor.
Resmi enflasyonun yüzde 60’ın üzerinde olduğu Türkiye’de taban fiyat toplam çalışanların yüzde 49’unu, özel dalda çalışanların da yüzde 70’ini ilgilendiriyor.
Çalışma ve Toplumsal Güvenlik Bakanı Vedat Işıkhan, 2024’te minimum fiyata tek artırım olacak halde çalıştıklarını açıkladı. Buna nazaran yapılacak artırım, bütün bir yıl boyunca alım gücünü etkileyecek. Resmi enflasyon beklentilerine nazaran bile orta artırım olmadığı takdirde minimum ücretlinin geliri önemli manada eriyecek.
Ocak 2023 için 8 bin 506 lira 80 kuruş olarak belirlenen taban fiyat, temmuz ayında enflasyon farkıyla 11 bin 402 lira 32 kuruşa yükseltilmişti. Fakat minimum fiyat buna karşın açlık sonunun altında.
Asgari Fiyat Tespit Kurulu’nda emekçiyi temsil eden tek sendika olan Türkiye Personel Sendikaları Konfederasyonu’na (Türk-İş) nazaran kasım prestijiyle açlık sonu 14 bin 25 TL, yoksulluk sonu 45 bin 686 TL’ye çıktı. Bekar bir çalışanın “yaşama maliyeti” ise aylık 18 bin 239 TL oldu.
Asgari fiyat artırımı için geri sayım
To view this görüntü please enable JavaScript, and consider upgrading to a web browser that supports HTML5 video
Gündemde hangi sayılar var?
Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek, eylül ve ekim ayında yaptığı açıklamalarda, yüksek enflasyonun bir nedeninin de fiyat artırımları olduğunu savunmuş, fiyatlarda geçmiş enflasyona değil beklenen enflasyona nazaran artırım yapılması gerektiğini söylemişti.
Merkez Bankası, 2023 sonunda yüzde 65, 2024 sonunda yüzde 36’lık bir enflasyon beklerken, Orta Vadeli Program’da enflasyon beklentisi 2023 sonu için yüzde 65, 2024 sonu için yüzde 33 düzeyinde.
DW Türkçe’ye konuşan iktisatçı Prof. Dr. Oğuz Oyan, artırımın Şimşek grubunun tesiriyle beklenen enflasyon üzerinden yapılması halinde minimum fiyatın OVP beklentisi temel alındığında 15 bin 165 lira, Merkez Bankası beklentisi temel alındığında ise 15 bin 506 lira olacağını söylüyor. Bu enflasyon beklentilerinin de epey düşük varsayımlar olduğunu vurgulayan Oyan, “2023’ün ikinci yarısında gerçekleşen enflasyonu baz alırsak ise 11 bin 402 liranın, artışı bırakalım, olduğu seviyeyi muhafazası için yüzde 40 artması gerekiyor. Bu da 15 bin 963 ile yaklaşık 16 bin lira demek. Yani minimum fiyat 16 bin liraya çıkarsa hiç artmış üzere olmaz, yalnızca hazirandaki düzeyini korumuş olur” diyor.
Muhalefet ve sendikaların talebi
Ana muhalefet partisi CHP minimum fiyatın beklenen enflasyona nazaran değil gerçek enflasyona nazaran yılda en az iki defa güzelleştirilmesi gerektiği görüşünde.
CHP Genel Lider Yardımcısı Prof. Dr. Yalçın Karatepe evvelki gün yaptığı açıklamada, fiyat artırımı hesaplanırken beklenen enflasyonun dikkate alınması halinde de 2023’ün son altı ayına ait enflasyon farkının buna eklenmesi gerektiğini söyledi.
Oyan, Karatepe’nin açıklamasına nazaran beklenen enflasyona altı aylık enflasyon farkı da eklendiğinde taban fiyatın en az 21 bin 231 liraya çıkması gerektiğine işaret ediyor.
Halkların Eşitlik ve Demokrasi Partisi (HEDEP) ise taban fiyatın en az 25 bin lira olmasını ve her ay güncellenmesini talep etti.
Komisyonda yer alan tek sendika olarak Türk-İş’in talebinin kıymetli olduğunu vurgulayan Oyan, sendikanın taban fiyat pazarlıklarını ekseriyetle düşükten başlatarak teklifini bekar bir emekçinin yaşama maliyeti üzerinden yaptığını, onun da 18 bin 239 lira olduğunu söylüyor.
Asgari Fiyat Tespit Komitesi’nde bulunmayan DİSK ise bir ailede iki kişinin çalıştığı varsayımıyla en az yoksulluk hududunun yarısı kadar bir minimum fiyat olması gerektiği görüşünde. Bu da son sayılara nazaran 22 bin 843 liraya denk geliyor.
Sonuç olarak emekçi tarafında Türk-İş’in 18, DİSK’in 22 bin küsür dediği bir tablo çıkıyor.
“Euro bazında gerileyecek”
Oyan, Türk-İş’in pazarlıkları 18 bin liradan başlatması halinde minimum fiyatın 17 bin lira seviyesinde belirlenmesi ihtimalinin yüksek olduğu görüşünde.
17 bin liranın şu anda 500 euronun biraz üzerinde olduğuna işaret eden Oyan, mevcut kur iddialarına nazaran bunun, yıl ortasına gelmeden 500 euronun çok altına düşen, yıl sonunda da 400 euronun bile altına düşebilecek bir sayı olduğunu aktarıyor.
Oyan’a nazaran de minimum fiyat asgarî yoksulluk sonunun yarısı kadar olmalı, fakat bu yeniden de önemli bir artış değil. Merkez Bankası’nın 2024’ün birinci yarısında yüzde 70’lerin altına inmeyen bir enflasyon öngördüğüne dikkat çeken Oyan, taban fiyatın bu türlü bir enflasyonist ortamda en az üç ayda bir güncellenmesi gerektiğini söylüyor.
2024’ün tüm kesitler için çok güç geçeceğini söz eden Oyan, gerçek fiyatlar gerilerken krediye erişimin kısıtlandığı bir devirden geçileceği, önemli manada tüketim şoku ve gelir şoku yaşanacağı görüşünü paylaşıyor.
“Demokratik iştirak olması şart”
DW Türkçe’ye konuşan çalışma iktisadı uzmanı Dr. Özgür Müftüoğlu’na nazaran ise taban fiyatın belirlenme biçimi hiçbir bilimsel temele dayanmıyor.
Asgari fiyata ait toplumun ve işçilerin muhtaçlıklarını karşılamaktan uzak, sayılar içine sıkıştırılmış bir tartışmanın yürütüldüğünü vurgulayan Müftüoğlu, “15 bin liradan 17 bin liraya kadar sayılar konuşuluyor. Lakin sıkıntının daha esaslı formda tartışılması gerek. Kurulda sayılar siyasi iktidarın ve sermayenin muhtaçlıkları doğrultusunda belirlenirken personelin kelamı yok. Taban fiyat geniş kısımları ilgilendiriyor ve burada personellerin kelamını söyleyeceği bir sistemle demokratik iştirak olması şart” diyor.
Bugüne dek kamuoyuna yansıyan en yüksek talebin 25 bin lira ile yoksulluk hududunun yarısına denk geldiğini vurgulayan Müftüoğlu, “İşçilere reva görülen bu. Sıkıntıya açlık sonu ve yoksulluk hududu üzerinden bakılıyor. Açlık ve yoksulluk hududu da resmi enflasyon üzerinden hesaplanıyor. Bunların da gerçek ömürle kontağı olmadığını hepimiz biliyoruz. Hasebiyle bu tartışmalarla aslında işçilerin baştan kaybetmiş olduğunu söylemek gerekiyor” tabirlerini kullanıyor.
“Mevcut yapı fakirleşmeye yol açıyor”
Türk-İş’in komiteye iştirakinin “göstermelik” olduğunu düşünen Müftüoğlu, sendikaların grev gücünü kullanmadıkça bu yapının değişmeyeceği görüşünde. Müftüoğlu’na nazaran, çalışanların satın alma gücünün artması ve emeklerinin karşılığını alabilmesi için öncelikle örgütlenme özgürlüğünü, sendikal hak ve özgürlükleri geliştirecek temel bir siyaset izlenmeli.
Gelecek devirde enflasyonda beklenen artışa dikkat çeken Müftüoğlu, bu koşullarda belirlenecek taban fiyatın iki üç ay sonra yeniden açlık hududunun altına kalacağını belirterek ekliyor: “Bu da daima fakirleşmeye neden olarak barınma, beslenme, sıhhat üzere en temel gereksinimlerin bile karşılanamayacağı bir durumu ortaya çıkartıyor. Münasebetiyle minimum fiyatın, çalışanın bir insan ve toplumsal bir varlık olduğu gözetilerek ailesiyle birlikte tüm muhtaçlıklarını kapsayacak bir kriterle ele alınması gerekiyor.”
“Her ay güncellenmeli”
Türkiye’de istatistiklerin gerçeklikten uzak olduğuna işaret eden Müftüoğlu, satınalma gücündeki kayıpların telafisi için minimum fiyatta hiç değilse her ay artış yapılması gerektiği görüşünde.
Asgari fiyat artışının yılda iki defa yerine bir kere yapılmasının kayıpları daha da derinleştireceğini vurgulayan Müftüoğlu, “Yerel seçimlerden sonra iktidarın önünde bir mani kalmıyor. Münasebetiyle Mehmet Şimşek’in temsilciliğini yaptığı ekonomik program, işçi kitlelerin üzerinde daha ağır bir biçimde hissedilmeye başlayacak. Bu durum fakirleşmenin yanı sıra işsizlik dalgasını da beraberinde getirebilir” diyor.
Asgari fiyat neden kıymetli?
Asgari fiyatın, tarifi gereği düşük fiyat alan çalışanlar açısından en alt sonu oluşturması gerekiyor. Fakat Türkiye’de çalışanların yarısı taban fiyat civarı kazanıyor. Merkez Bankası ve DİSK’in de ortalarında olduğu çok sayıda kurumun yaptığı araştırmalara nazaran Türkiye’de çalışanlar ortasında minimum fiyat ya da taban fiyatın yüzde 10 fazlası ve altında maaş alanların oranı yaklaşık yüzde 50’yi buluyor. Bu da taban fiyatın ortalama fiyat haline geldiği bir yapıya işaret ediyor.
Kamuoyuna yansıyan sayılara nazaran Türkiye’de 19,5 milyon fiyatlı çalışanın 9,7 milyonu taban fiyatlı. Avrupa Birliği’nde minimum fiyatla çalışanların oranı ise toplam ücretliler içinde yüzde 4 civarında.
Nasıl belirleniyor?
Asgari fiyatı, yasa gereği emekçi, patron ve hükümetten 5’er temsilci olmak üzere 15 bireyden oluşan Taban Fiyat Tespit Kurulu belirliyor. Taban Fiyat Tespit Komitesi yeni taban fiyatı belirleme çalışmaları kapsamında dört kere toplanıyor. Kurulda emekçiyi temsilen yalnızca Türk-İş bulunuyor. Lakin Türk-İş, fiyat konusunda başka personel sendikalarından görüş alıyor.
Mevzuata nazaran Taban Fiyat Tespit Komitesi kararlarının Komite Lideri tarafından kamuoyuna duyurulması gerekiyor. Geçen yıl belirlenen taban fiyat ise Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından açıklanmıştı.