Türkiye, vatandaşın borçlarıyla büyüyor
Türkiye, yüzde 5,9’luk büyüme oranı öteki ülkelerle karşılaştırıldığında, üçüncü çeyrekte AB, OECD ve G-20 ülkeleri ortasında birinci oldu. Lakin, Türkiye ekonomisindeki büyüme fiyatlı çalışan milyonlarca kişinin gündelik hayatına yansımadı. Çalışan fiyatlarının büyümeden aldığı hisse bir evvelki çeyreğe nazaran azalırken, yılın birinci 10 ayındaki kişisel borçların toplamı ise bir evvelki yıla nazaran yüzde 60’a yakın artışla 2,5 trilyon TL’ye ulaştı. İktisattaki büyüme ise büyük oranda milyonlarca vatandaşın kredi kartlarıyla borçlanarak yaptıkları harcamalardan ve 6 Şubat zelzelesi sonrasında inşaat kesiminde görülen hareketlilikten kaynaklandı.
En büyük katkı tüketimden
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) bilgilerine nazaran, Türkiye iktisadı yılın üçüncü çeyreğinde bir evvelki yılın birebir çeyreğine nazaran yüzde 5,9 büyüme kaydetti. Bir evvelki çeyreğe nazaran ise büyüme yüzde 0,3 düzeyinde kaldı. Bu periyotta hane halkı tüketimi büyümeye 7,7 puanla en yüksek katkıyı verdi. Hane halkı tüketimini 3,4 puanla yatırımlar izledi. Kamu harcamalarının büyümeye katkısı ise 0,7 puanda kaldı. Öte yandan mal ve hizmet ithalatı 2023 yılı üçüncü çeyreğinde yüzde 14,5 artarken, ihracatın büyümesi ise yüzde 1,1 düzeyinde kaldı.
Türkiye’de çalışanların büyümeden aldığı hisse da, üçüncü çeyrekte de bir evvelki çeyreğe nazaran kan kaybetti. TÜİK bilgilerine nazaran, ikinci çeyrekte yüzde 34,3 olan işgücü ödemelerinin katma bedel içerisindeki hissesi üçüncü çeyrekte yüzde 32,2’ye geriledi. Geçen yılın tıpkı devrinde ise iş gücünün büyümeden aldığı hisse yüzde 26,1 olmuştu. Çalışanların büyümeden aldığı hisse 2022’de yüzde 26,5’e gerilemiş ve böylece datanın başlangıç yılı olan 1998 yılından bu yana en düşük düzey kaydedilmişti.
“Borçlanarak harcama eğilimi sürüyor”
DW Türkçe’ye konuşan Altınbaş Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Hayri Kozanoğlu, bu yıl minimum fiyata iki sefer artırım yapılmasının ve kamu çalışanlarının maaş ayarlamalarının geçen yıla nazaran iş gücünün büyümeden aldığı hissesi artırdığına işaret ediyor. Lakin Prof. Kozanoğlu, Türkiye’de iş gücünün yani fiyatlı bölümün iktisattaki büyümeden aldığı hisse son yıllarda giderek düştüğüne de dikkat çekiyor.
Üçüncü çeyrek büyümesine bakıldığında tüketimde genel bir zayıflama görülse de vatandaşların borçlanarak harcama eğiliminin devam ettiğini vurgulayan Kozanoğlu, “28 Mayıs seçimlerinden sonra yapılan faiz artışları yaz aylarında yavaşlamıştı. Bu da muhtaçlık kredisi ve kredi kartı faizlerinin de yavaş artmasına neden oldu. Bu nedenle borçlanarak harcama eğilimi üçüncü çeyrekte de devam etti” diyor.
Şu anda milyonlarca insanın harcamalarını büyük oranda nakit para ile değil, kredi kartlarıyla yaptığını tabir eden Prof. Kozanoğlu, “Örneğin yalnızca bu hafta 30 milyar TL’nin üzerinde kredi kartı harcaması yapıldı ve toplam kredi kartı harcamaları 2023’te 1 trilyon TL’yi geçmiş oldu” biçiminde konuşuyor.
Vatandaşın borcu 2,5 trilyon TL
Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) datalarına nazaran, Türkiye’de vatandaşların kredi kartları ile yaptığı borçlanma 2023’ün 10 ayında yüzde 119,2 artışla 991,9 milyar liraya ulaşmıştı. Tıpkı devirde tüketici kredilerindeki artış ise yüzde 34,4 oldu. Böylece ferdi kredi kartı borçları ile birlikte Türkiye’deki toplam ferdi borçların büyüklüğü yüzde 59 artışla 2, 5 trilyon TL’ye çıktı.
Özellikle üçüncü çeyrekte otomotiv, mobilya ve beyaz eşya harcamalarında bir yavaşlama olmasına karşın, başta besin olmak üzere temel muhtaçlık unsurları konusunda borçlanarak harcamanın devam ettiğini vurgulayan Prof. Kozanoğlu, “Enflasyon beklentisinin hala yüksek olması nedeniyle ben de dahil tüm vatandaşlar, temel muhtaçlık hususları almaya öncelik veriyoruz” diyor.
“Hanelerin tüketimi düşmeye başladı”
TÜİK datalarına nazaran, yüzde 5,9’luk büyümeye en büyük katkı hane halkı harcamalarından gelse de, üçüncü çeyrekte hane halkı tüketimi 2020’nin son çeyreğinden bu yana birinci defa daraldı. TÜİK’e nazaran, iç talep üçüncü çeyrekte bir evvelki çeyreğe nazaran yüzde 1,7 düştü.
DW Türkçe’ye konuşan İstanbul Bilgi Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ege Yazgan, Merkez Bankası’nın faizi 6 ay içinde yüzde 8,5’ten yüzde 40’a çıkarması ile birlikte iç talepte yavaşlamanın da başladığını söylüyor.
Yılın son 3 ayında da tüketimdeki azalmanın devam edeceğini söz eden Prof. Yazgan, “Son datalardan Türkiye iktisadının yavaşlamaya başladığını görebiliyoruz” diyor.
2023 yılının birinci 10 ayında yüksek enflasyon nedeniyle vatandaşların satın alma gücünün eridiğine işaret eden Prof. Yazgan, “Yılın geri kalanında ise başta kiralar olmak üzere fiyat artışlarında bir ölçü azalma göreceğiz. Yani enflasyonda kısmi bir güzelleşme görecek olsak da, gelecek aylar açısından enflasyonun yine yükselip yükselmeyeceğini öngörmek zor” değerlendirmesinde bulunuyor.
Peki Türkiye iktisadını 2024’te nasıl bir büyüme tablosu bekliyor?
“Seçimden sonra satın alma gücü azalacak”
Prof. Hayri Kozanoğlu’na nazaran, yeni yılın başına hem taban fiyat hem de kamu ve özel bölümdeki maaş ayarlamaları yılın birinci aylarında tüketici harcamalarında bir artışa yol açacak. Hükümetin 31 Mart’ta gerçekleştirilecek lokal seçimlere kadar ekonomiyi canlı tutmaya çalışacağını kaydeden Prof. Kozanoğlu, şu değerlendirmede bulunuyor:
“Belki bu süreçte 7500 TL’lik çok düşük emekli maaşlarını da düzeltmeye yönelik bir atılım yapılabilir. Lakin seçim sonrasında aydan aya vatandaşların satın alma gücü gerileyecek. Enflasyonun suratında bir yavaşlama görülse bile, 2024’ün sonuna kadar her ay hanelerin refah seviyesinde gerileme olacak.”
OECD’den yeni büyüme ve enflasyon tahmini
Bu ortada Paris merkezli Ekonomik Kalkınma ve İş Birliği Örgütü (OECD) tarafından yayınlanan ‘Ekonomik Görünüm’ raporunda Türkiye büyüme beklentisi yükseltildi. OECD, 2023’ün tamamı için Türkiye’ye ait büyüme beklentisini yüzde 4,3’ten yüzde 4,5’e yükseltti.
OECD’nin Türkiye iktisadının büyümesi konusunda 2024 beklentisi yüzde 2,9, 2025 beklentisi ise yüzde 3,2 oldu. Öte yandan Türkiye’ye ait enflasyon iddiaları de artırıldı. 2023 enflasyon beklentisi yüzde 52,1’den yüzde 52,8’e, 2024 kestirimi de yüzde 39,2’den yüzde 47,4’e yükseltildi.