Toplumsal medya bağımlılığı ABD’de yargıya taşındı
Sosyal medya artık hayatımızın her ânının neredeyse bir kesimi. Akıllı telefonlarımızda ya da bilgisayarlarımızda, işte ya da boş vakitlerimizde sohbet ediyor, paylaşım yapıyor ya da öbürleri tarafından üretilen içerikleri tüketiyoruz.
Twitter, Facebook, Instagram ya da TikTok kullanan pek çok kişinin başına şu durum kesinlikle en az bir defa gelmiştir: Yalnızca birkaç dakika göz atmak hedefiyle girdiğimiz toplumsal ağ uygulamalarında, istemsizce yarım saat, 45 dakika, hatta bezen bir-iki saat vakit geçirmişizdir. Üstelik vaktin nasıl uçup gittiğinin farkına dahi varmadan.
Eğer bu türlü bir durumla ortada sırada karşılaşıyorsanız, ortada büyütülecek bir sıkıntı yok. Lakin bu, artık neredeyse her gün yaşadığınız bir rutin haline geldiyse alarm zilleri çalıyor demektir. Muhtemelen siz de farkında olmadan “sosyal medya bağımlısı” haline geldiniz.
Almanya’da sıhhat sigortası şirketi DAK tarafından 2023 baharında yayınlanan bir araştırmaya nazaran, çocuk ve gençlerin yüzde altısından fazlası “sosyal medya bağımlısı” olarak sınıflandırılıyor. Bu durum bilhassa çocuk ve gençleri etkiliyor. Araştırmaya nazaran, 600 binden fazla çocuk ve ergen, toplumsal ağların müptelası haline geldi. İki milyondan fazla ergenin toplumsal medya kullanım alışkanlığı ise “sorunlu” olarak kabul ediliyor.
Almanya’daki çocuk ve ergenler, günde ortalama üç-dört saatlerini taşınabilir aygıt yahut bilgisayar ekranı karşısında geçiriyor. Bu mühletin büyük bir kısmı de toplumsal medya platformlarına harcanıyor.
Sosyal ağlar yararlı mı ziyanlı mı?
Peki toplumsal ağlar, birtakım kısımların tez ettiği üzere, nitekim de şeytanın oyuncağı mı?
Viyana Üniversitesi’nde İnteraktif Bağlantı Profesörü Tobias Dienlin, “En azından fonksiyonlarının ikircikli olduğunu söylemek mümkün” diyor ve ekliyor:
“Sosyal ağlarda çok fazla boş ve gereksiz içerik var fakat birebir vakitte birtakım yararlı paylaşımlara da rastlanıyor. Toplumsal medyayı çok farklı hallerde kullanabilirsiniz: Yalnızca bir şeyler tüketebilir ya da birbirinizle irtibat kurmak ve münasebetlerinizi sürdürmek için etkin olarak kullanabilirsiniz. Tüm bunlar ölçülü bir halde yapıldığı sürece sorun yok. Fakat çok kullanım, birtakım kullanıcılar için sorun haline gelebilir.”
Sosyal medya bağımlılığının kesin bir tıbbi tarifi şimdi mevcut değil. Toplumsal ağ kullanımı çok hale gelirse, artık öteki değerli şeyleri ötelersiniz. Aslında bu platformları daha az kullanmak istersiniz, ancak artık öbür bir şey düşünemez hale gelirsiniz. Toplumsal bağlarınızı ve hatta ailenizi istem dışı da olsa ihmal etmeye başlarsınız. İşte bu durumda bir “sosyal medya bağımlılığından” kelam edilebilir.
Beğeniye nazaran çalışan algoritmalar
Çoğu toplumsal medya platformu, kısa vadeli teşvikler ve mükafatlar prensibine nazaran çalışır. Beğeniler ve emojiler, olumlu bir onaylama sağlar. Şayet bir içerik beğenilmezse, süratli bir biçimde başkasına geçer.
Birçok toplumsal ağ platformunun algoritması, giderek daha fazla bir oranda kullanıcıların ferdi ilgi alanlarına nazaran uyarlanmış içeriklerin sunulmasını sağlıyor. Bu da vakit içinde kelam konusu platformlardan uzaklaşmayı ya da farklı kalmayı daha da zorlaştırıyor. Maddi, manevi yahut toplumsal problemleri olan şahıslar, toplumsal medya bağımlılığına çok daha yatkın oluyor.
Yalnız, dışlanmış ya da depresyondan muztarip şahıslar için sanal âlemdeki platformlar, gerçeklerden ve münasebetiyle meselelerden kaçış yolu olabiliyor. Ruh halimize uygun içeriklerin faal olarak aranması ve daha sonra bu platformların algoritması tarafından kaydedilip daima emsal içeriklerin ağır formda sunulması, depresyon yahut beslenme bozuklukları üzere hastalıkları daha da kötüleştirebilir.
ABD’de teknoloji şirketlerine karşı toplu davalar
ABD’de yüzlerce aile, dünyanın en büyük dört teknoloji şirketine karşı toplu bir dava başlattı. Facebook’un ana şirketi Meta, Çinli TikTok platformunu bünyesinde bulunduran ByteDance, YouTube’un ana şirketi Alphabet ve Snapchat’in ardındaki Snap, çocuklarının ve gençlerinin toplumsal medya bağımlılığını kasıtlı ve faal olarak teşvik etmekle suçlanıyor.
Davaya ABD’deki çok sayıda okul da müdahil oldu. Davacılar, öbür konuların yanı sıra ebeveynlerin tümüyle devre dışı bırakılmasından, yaş doğrulama ve aktif denetim düzeneklerinin bulunmamasından şikayetçi. Ayrıyeten halihazırda oluşturulmuş toplumsal medya hesaplarını kapatmanın da oldukça meşakkatli olduğunu vurguluyorlar.
Teknoloji şirketleri ise tüm bu tezleri, temelsiz olduğu gerekçesiyle reddediyor ve davanın türel tabandan mahrum olduğunu savunuyor. Lakin Kasım ayı ortasında Amerikalı bir yargıç, davanın yasal desteği olduğuna hükmederek emsal niteliğinde bir karar verdi. Bu karar, ileride benzeri davaların artmasını tetikleyebilir.
Peki teknoloji devlerine “bağımlılığı teşvik ettiği” suçlamasıyla dava açmak ne kadar mantıklı?
Medya bilimci Dienlin, bu mevzuda kararsız. “Her şeyden evvel bu türlü bir dava, kamuoyunun dikkatini çekmesi bakımından kıymetlidir. Lakin bu, iki uçlu bir süreç. Şayet sağlayıcılar hizmetlerini daha cazip hale getirirlerse, ki bu her kâr odaklı şirketin unsuru ve amacıdır, otomatik olarak bağımlılık faktörünü de teşvik etmiş olurlar. Kullanıcı, sorumluluktan büsbütün kaçamaz. Her ikisini de yapmak zorundasınız: Teknolojiyi optimize etmeli ve birebir vakitte kullanıcıları eğitmeli ve onlara yardımcı olmalısınız.”
Bağımlılık tehdidine karşı stratejiler
“Dikkat edilecek en kıymetli nokta, kendinizin, eşinizin ve çocuklarınızın toplumsal medya kullanım alışkanlıklarını hep eleştirel bir gözle incelemenizdir” diyen medya bilimci Dienlin, bu hususları aile içinde rahatlıkla tartışmak ve “Sosyal medya, büsbütün saçmalık” formundaki önyargılı tabir ve yasaklardan uzak biçimde, şahsen tecrübe elde etmek gerektiğine vurgu yapıyor.
Medya kullanım müddetini sonlandırmak ve cep telefonunu makul vakitlerde bir kenara koyabilmek de kıymetli. Ayrıyeten “akıllı telefonsuz hayat” alternatiflerini tekrar keşfetmek gerekiyor. Örneğin spor, hobiler, arkadaşlar ve istekli toplumsal faaliyetlere daha fazla vakit ayırmak kaide.
İletişim Profesörü Tobias Dienlin, son olarak şu tavsiyeyi yapıyor:
“Kendinizi makûs hissettiğinizde, bunun yalnızca toplumsal ağlar yüzünden olduğunu düşünmeniz yanlış. Akıllı telefonla çok vakit geçirmek, çoklukla diğer bir sorunun varlığına işaret eder. Ayrıyeten bu durum, yeni meselelere da yol açabilir. Bu farkındalık, çoklukla akıllı telefon bağımlılığından kurtulmanın birinci adımıdır.”
DW Türkçe’ye VPN ile nasıl ulaşabilirim?