Türkiye ve Yunanistan buzları eritmeye hazırlanıyor
Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’ın bu hafta Yunanistan’a yapacağı ziyaret ve imzalanacak dokümanlar iki ülkenin uygulamak istediği “sorunlara değil olumlu gündeme odaklanma” stratejisi için değerli bir adım olarak görülüyor. Ankara ile Atina’nın esaslı meselelerin tahlilini konuşabilmesi için birinci olarak olağanlaşmanın sağlanması hedefleniyor.
Erdoğan, 7 Aralık’ta Atina’da beşincisi düzenlenecek olan Yüksek Seviyeli İş birliği Kurulu (YDİK) toplantısına katılacak.
Türkiye-Yunanistan Yüksek Seviyeli İş Birliği Kurulu’nun bundan evvelki son toplantısı 8 Mart 2016’da, yani 7 yıl evvel o periyotta Başbakan olan Ahmet Davutoğlu ile periyodun Yunanistan Başbakanı Aleksis Çipras’ın başkanlıklarında İzmir’de düzenlenmişti.
Normalleşme süreci nasıl başladı?
İki ülke ortasında 2020’deki Oruç Reis gemi krizinin akabinde başlatılan olağanlaşma sürecinde Yunanistan Başbakanı Kiryakos Mitsotakis’in Mart 2022’deki Türkiye ziyareti kıymetli bir adım oldu. Lakin Yunan önderin bu ziyaretin çabucak akabinde mayıs ayında ABD’ye giderek Türkiye aleyhine lobi ve açıklamalar yapması Ankara’yı kızdırdı.
Erdoğan, 23 Mayıs 2022’deki küme toplantısında “Artık benim için Mitsotakis diye biri yok” diyerek iki ülke ortasında yakında toplanması planlanan Yüksek Seviyeli Stratejik Kurul toplantısını iptal ettiklerini bildirdi.
O periyotta iptal edilen YDİK toplantısı, Temmuz 2023’te Vilnius’taki NATO doruğunda iki önderin buluşması ve tansiyonun düşürülmesi için karşılıklı atılan adımların akabinde artık düzenleniyor.
Cumhurbaşkanlığı Bağlantı Lideri Fahrettin Altun, Yunanistan’daki Ta Nea gazetesine demecinde 7 Aralık toplantısında mümkün olduğunca çok adım atılabilmesi için çalışmaların sürdüğünü söyleyerek iktisat, tarım, eğitim, güç, sıhhat, ulaşım, etraf, afet idaresi ve spor üzere alanlarda çeşitli dokümanlar imzalanmasının planlandığını kaydetti.
YDİK sonunda ayrıyeten ortak bir siyasi bildirinin açıklanması da amaçlanıyor.
Erdoğan ve Mitsotakis en son dışişleri bakanları Hakan Fidan ve Yorgo Gerapetritis’in de iştirakiyle 20 Eylül’de New York’ta BM Genel Heyeti sırasında bir ortaya geldi.
İki ülke dışişleri bakanları 5 Eylül’de Ankara’daki buluşmada münasebetlerin nasıl geliştirileceğine dair yol haritası üstünde anlaştı.
Bu çerçevede “siyasi diyalog ve olumlu gündemden” sorumlu Dışişleri Bakan Yardımcıları Ekim ortasında bir ortaya gelirken Kasım ayında da savunma bakanlıkları ortasında inanç arttırıcı tedbirler toplantıları yapılarak bir dizi tedbir üstünde uzlaşıldı.
Pozitif gündemin maksadı ne?
Geçmişteki sert açıklamaları bir tarafa bırakmış görünen iki önder, problemlere değil birleştirici yanlara odaklanmayı istediklerini belirtiyor.
Erdoğan partisinin son küme toplantısında ziyaretin ve diplomasinin değerine değinerek “Yunanistan’la ihtilaflarımız dün de vardı, yarın da olacak. Tıpkı biçimde, bu ihtilaflardan çıkar sağlama peşinde koşanlar da olacak ancak bu gerçek, birebir denizi, tıpkı iklimi, birebir coğrafyayı paylaşan iki komşu ülke olarak ortak paydada buluşamayacağımız manasına asla gelmiyor” dedi.
Benzer bir yaklaşımın bugünlerde Ege Denizi’nin başka tarafında da benimsendiği görülüyor. Yunanistan Dışişleri Bakanı Yerapetritis de Anadolu Ajansı‘na açıklamasında uyuşmazlıkları bir kenara koymak konusunda ortak bir karara vardıklarını söyledi.
Peki iki ülkenin hedeflediği bu “pozitif gündem” ne manaya geliyor?
Yunanistan Amerikan Üniversitesi Öğretim Üyesi Constantinos Filis, DW Türkçe’ye değerlendirmesinde şu anda iki ülke ortasında bir “diyalog ortamı” bulunmadığını, maksadın daha çok tansiyonu düşürmeyi pekiştirerek olağanlaşmaya dönüştürmek ve akabinde müspet gündemdekiler üzere üzerinde anlaşılabilecek bahisleri öne çıkarmak olduğunu belirtiyor. Filis, lakin bu tıp olumlu bir atmosfer sağlanınca daha uygun şartlarda diyaloğa geçilebileceğini kaydediyor.
Son beş ay içinde Mitsotakis ile Erdoğan’ın üç kere görüştüğü olumlu gerçeğinin dışında iki ülkenin esaslı problemlerinde bir ilerleme kaydedilmediğine dikkat çeken Filis, şu ana kadar üstünde uzlaşılan bahislerin olumlu gündem ile İnanç Artırıcı Tedbirler (CBM’ler) olduğunu hatırlatıyor.
Son günlerdeki açıklamalarında Atina ziyareti ile ilgili olumlu bildiriler veren Erdoğan, “Yeni bir periyot başlatır, verilen kelamları fiyat ve dış tesirlerden arındırılmış bir düzlemde bu ilgileri geliştirebilirsek eminim ki çıkarlı çıkarız. Bizim dış siyaset anlayışımız ‘hep ben kazanayım karşıdaki kaybetsin’ değildir. Biz ‘kazan-kazan’ anlayışı ile Atina’ya gideceğiz” dedi.
Emekli Büyükelçi ve Ankara Siyasetler Merkezi Lideri Fatih Ceylan da iki ülkede de bir seçim sürecinden çıkıldığına işaret ederek bu nedenle şu anda iki tarafın da kendini siyasi manada rahatlamış hissettiğini ve böylece bu sürece ivme verebildiğini kaydediyor.
Göç mutabakatı mı imzalanacak?
Erdoğan’ın Atina ziyareti sırasında Brüksel ve Ankara ortasında 2016 yılında imzalanan göç mutabakatının yenilenmesi ile ilgili adım atılabileceği belirtiliyor. Yunanistan yasadışı göçmen sayısının arttığını söyleyerek bu mutabakatın yenilenmesini istiyordu.
Filis, Erdoğan’ın ziyareti sırasında kimi mutabakatların imzalanacağını ve bunlardan en kıymetlisinin göç konusunda olacağını söyleyerek bu mutabakatların “hayata geçmesini ve uyulmasını umduğunu” kaydediyor.
Yunanistan’daki Kathimerini gazetesi daha evvelki bir haberinde Atina’nın Ankara’dan üç talebi olduğunu belirterek bunları Yunanistan’la olan kara ve deniz sonlarının daha yeterli gözetlenmesi, insan kaçakçılarına göz açtırılmaması ve Yunanistan’dan hudut dışı edilen göçmenlerin geri kabul edilmesi olarak sıralamıştı.
Köklü sıkıntılar şimdilik rafta
Şu anda olağanlaşmaya ve olumlu gündeme odaklanan Ankara ile Atina’nın temel meseleleri ise devam ediyor. İki ülkenin bu problemlere bakış açıları birbirinden farklı.
Türkiye ile Yunanistan ortasında uzun yıllara dayalı problemli alanlar”Ege Denizi sıkıntıları, Kıbrıs ve Batı Trakya azınlık sorunları” halinde üç ana başlıkta toplanıyor.
Ceylan, tansiyonlu bir devirden sonra bu sürecin birçok açıdan sevindirici olduğunu lakin evvelce beri konuşulan problemlerin da hala tahlilsiz durduğunu söyleyerek başkanların şu andaki önceliğinin bu problemlerin konuşulabilmesi için uygun iklimin yaratılmasının olabileceğini belirtiyor. Ceylan’a nazaran iki ülke arsındaki bu süreç bir “modus vivendi” olarak tanımlanabilir.
“Modus vivendi” diplomasi lisanında farklı görüşlere sahip tarafların birbirine hürmet temelinde süreksiz bir muahede üstünde uzlaşması durumuna deniyor.
Türkiye, kara sularının genişliği ve kıta sahanlığı, hava alanları, aidiyeti muhakkak olmayan adacık ve kayalıklar ileYunanistan’ın Doğu Ege Adaları’nı silahlandırmasını sorun olarak görüyor. Yunanistan’a nazaran de Ege’de iki ülke ortasında yalnızca kıta sahanlığı sorunu bulunuyor. İki ülke vakit zaman Doğu Akdeniz’deki güç kaynakları nedeniyle de karşı karşıya geliyor.
Türkiye ile Yunanistan’ın makul bahislerdeki görüşlerinin “taban tabana zıt” olduğuna işaret eden Filis, “Şimdilik kimse bizi ayıran rastgele bir sıcak mevzunun çözülmesini beklemiyor, bu tahminen şu an tartışılmıyor bile. Lakin bizi manalı müzakerelere götürecek önemli bir diyaloğu başlatmak için güvensizliğin ve sıfır toplam (zero sum) zihniyetinin üstesinden gelmemiz gerekiyor” diyor.
“Uluslararası hukuka dayalı bir çerçeve” üzerinde mutabakata varılmasının kıymetli olduğunu söz eden Filis, müspet gündemle ilgili eleştirel yorumlara dair şunları belirtiyor:
“Bir yandan PR açısından hem Atina hem Ankara’nın Yunanistan-Türkiye alakalarının memleketler arası toplum için büyük bir tasa kaynağı olmaması gerektiğini lanse etmek istediklerine katılıyorum. Öte yandan ortak paydanın neredeyse imkânsız olduğu mevzulara girmemenin daha uygun olduğu da hakikat.”
Filis’e nazaran bu nedenle bu süreçteki birinci evre tansiyonu azaltma olmalı. Filis sonraki etapları ise “Eğer bu sağlanırsa ikinci basamak olan olağanlaşmaya geçiyoruz. Şayet bu da pekiştirilirse olumlu gündemin harekete geçirildiği ve diyalog için elverişli bir ortamın yaratıldığı tartışmanın başlangıcı olan üçüncü etaba geçeceğiz” diye aktarıyor.
Ülkeler için sürecin manası ne?
Türkiye, son periyotta Rusya ve Gazze’de devam eden savaşlarla ilgili Batı bloğundan farklı tondaki fikirlerini ortaya koyuyor, öte yandan savunma ve iktisat ihtiyaçları üzere nedenlerle dengeyi müdafaaya da çalışıyor.
Erdoğan’ın Hamas’la ilgili açıklamaları Batı’da kimi etraflarda reaksiyon çekerken Mitsotakis “Hamas’la ilgili yorumlarına büsbütün katılmıyorum ancak bu Cumhurbaşkanı Erdoğan’ı Yunanistan’da ağırlamamak için bir neden değil” demişti.
Türkiye’nin kuzeyinde hala devam eden Ukrayna savaşının akabinde artık de Ortadoğu’da istikrarları tümden etkileyecek Gazze savaşı ile karşı karşıya olduğunu söyleyen Ceylan, “Bunun üstüne bir de Yunanistan ile tansiyon siyasetini eklemek gerçek olmayacaktır. Bu nedenle de bağların bir ölçüde toparlamaya çalışıldığını, en azından bir orta yol bulmaya uğraş edildiğini düşünüyorum” yorumunu yapıyor.
Ceylan’a nazaran münasebetleri olağanlaştırmak Yunanistan için de Batı’nın kendisine bakışı açısından kıymetli. Ceylan, Atina’nın tekrar bir tansiyon siyasetine başlanmasını istemediğini zira şu andaki mevcut durumu kendi lehine gördüğünü söyleyerek Yunanistan’ın Türkiye’yi bu coğrafyada çok fazla “itmesinin” kendi aleyhine bir dalga da doğurduğunu belirtiyor.
DW Türkçe’ye VPN ile nasıl ulaşabilirim?