Türkiye’de sıcaklık rejimi değişiyor
Türkiye ile birlikte birçok ülke bu yaz çok sıcaklarla çaba ediyor. Global ısınma sonucunda yaşanan iklim değişikliği nedeniyle çok sıcak hava dalgalarıyla çok daha sık karşılaşıldığına dikkat çeken uzmanlar,Türkiye’de sıcaklık rejiminin değiştiğini söylüyor.
Küresel ısınmanın tesirleriyle ilgili olarak DW Türkçe’nin sorularını yanıtlayan Boğaziçi Üniversitesi İklim Değişikliği ve Siyasetleri Uygulama ve Araştırma Merkezi İdare Konseyi Üyesi Prof. Dr. Murat Türkeş, “Türkiye’nin tüm kentlerinde ortalama en yüksek ve ortalama en düşük hava sıcaklıklarında çok bariz bir artış var. Hava sıcaklıkları açısından global ısınmanın suratından daha büyük bir ısınma Türkiye’de kelam konusu” dedi.
Türkiye’de ayrıyeten ortalamaların yanı sıra belirli eşik bedellerin üstünde olan sıcak günlerin sayısında, bilhassa de gece en düşük hava sıcaklıklarına dayalı tropikal gün sayılarında çok besbelli bir artış olduğunu belirten Türkeş, “Bu, Türkiye’de sıcaklık rejiminin çok önemli değiştiğini gösteriyor. Yani Türkiye’de evet bir kış mevsimimiz var. Hâlâ çok besbelli lakin yılın büyük bir kısmında giderek, yani ilkbahar ortasından sonbahar ortasına kadar, neredeyse tropikleşiyor Türkiye. Son 30 yıldır tropikal sistemlerin tesirinden daha fazla etkilenmeye başladı. Son beş yılda bu çok belirginleşti” diye de ekledi.
Meteoroloji Genel Müdürlüğü (MGM) bilgilerine nazaran, Türkiye’de 2022 yılında ortalama sıcaklık 14,5 santigrat dereceyle 1991-2020 ortalaması olan 13,9 santigrat derecenin 0,6 derece üzerinde gerçekleşti. Türkiye’de 2012’den beri sıcaklık ortalamalarının yükseldiğini belirten MGM, 2022’de 503,8 mm olarak ölçülen yıllık alansal yağışta olağana nazaran yüzde 12,1, bir evvelki seneye kıyasla ise yüzde 4 azalma kaydedildiğini duyurmuştu. MGM tarafından 1991-2020 yılları ortası baz alınarak hesaplanan Türkiye yağış normali 573,4 mm olarak kabul ediliyor.
“Yaz ayları büsbütün çok sıcak geçebilir”
Sabancı Üniversitesi İstanbul Siyasetler Merkezi Kıdemli Uzmanı ve İklim Değişikliği Koordinatörü Dr. Ümit Şahin de DW Türkçe’ye yaptığı değerlendirmede, yapılan çalışmaların Doğu Akdeniz bölgesi ve Türkiye’de sıcak dalgalarının sayısının ve müddetinin 1971’den bu yana arttığını gösterdiğini söyledi.
“Her yıl çeşitli meteoroloji istasyonlarında yeni rekor sıcaklıkların ölçülmesinden de bu belirli. Şayet global ısınma durdurulmazsa Türkiye yüzyıl sonunda yaz aylarında her yıl olağanda yaşadığından ortalama 42 ila 78 daha fazla çok sıcak gün yaşayabilir” sözlerini kullanan Şahin, “Bu da olağanda beklenecek sıcaklıklarla kıyaslandığında neredeyse yaz aylarının bütününün çok sıcak hâle gelmesi demek. Bu gelişmeler büsbütün insan tesiriyle oluşan iklim değişikliğine bağlı” dedi.
Uluslararası alanda saygın bilim insanlarından oluşan World Weather Attribution grubu tarafından dün yayımlanan bir rapor da iklim değişikliğinin tüm dünyadaki tesirlerini bir sefer daha gözler önüne serdi.
Raporda, bu ay Güney Avrupa, ABD’nin kimi bölgeleri, Meksika ve Çin’de görülen çok sıcakların yaşanmasının, insan kaynaklı iklim değişikliği olmasa neredeyse imkânsız olduğu belirtildi. Kaydedilen rekor düzeydeki sıcaklıkları tahlil eden araştırmacılar, kelam konusu artışlarda insanların yol açtığı iklim değişikliğinin “kesinlikle çok büyük” bir rol oynadığını belirterek global ısınmaya yol açan sera gazı emisyonları önemli oranda azaltılmazsa dünyayı daha berbat günlerin beklediği ihtarında bulundu. Birçok iklim uzmanına nazaran, Temmuz 2023 tarihin en sıcak ayı olarak kayıtlara geçecek.
Yapılan hesaplamalara nazaran global sıcaklık, sanayi öncesi periyoda kıyasla, bir diğer deyişle 1800’lerin sonundan beri yaklaşık 1,2 santigrat derece arttı.
Su sorunu kapıda
Türkiye’de sıcak hava dalgalarının müddetinde, sıklığında, şiddetinde ve büyüklüğünde hem en düşük hava sıcaklıkları açısından hem de en yüksek hava sıcaklıkları açısından da besbelli bir artış olduğuna vurgu yapan Prof. Dr, Türkeş, “Yani Türkiye ısınan bir ülke” tabirini kullandı.
Hem global ısınmanın hem de “Türkiye bölgesindeki bu bariz ısınmanın” tesiriyle Türkiye’de yağış ve buharlaşma rejiminin de değiştiğini söyleyen Türkeş, “Türkiye’de buharlaşmayla artık su kaybı çok fazla. Toprak neminden, açık su yüzeylerinden, yani göller, barajlar, göletler, akarsulardan su kaybı çok fazla. Bu doğal içme ve kullanma suyu ve yaz periyodunda de bilhassa içme ve kullanmaya ek olarak sulama suyu ihtiyacında bir yetersizliğe de yol açıyor” halinde konuştu.
Bir yanda sel, bir yanda kuraklık
İklimin değişikliğinin bir diğer göstergesi deyağışların artık “daha şiddetli ve aşırı” olması. “Artık sağanaklar ve gök gürültülü, sağanak yağışlar daha kuvvetli, daha şiddetli oluyor ve afetlere yol açabiliyor” diyen Türkeş, olağan koşullarda yağış beklenen daha serin aylarda ise aksinekuraklık yaşandığına dikkat çekiyor:
“Akdeniz Havzası’nın pek çok ülkesinde olduğu üzere bu kere de sonbahar ortası, kış ve ilkbahar başında olması gereken yağışlar düşmüyor. Yani yılın serin periyodunda ise bu sefer kuraklıklar tesirli olmaya başlıyor. Örneğin 2019’dan bu yıla kadar pek çok sonbaharda ve kış mevsiminde kuraklık yaşadık. Bu alışılmış yer altı su kaynakları, içme-kullanma suyu hazneleri, göller, barajlar, ekosistemin su ihtiyacı ve tarım rekoltesi açısından olumsuzluk.”
Mega orman yangınları
Türkeş, kuru sıcak hava tipleri üst üste geldiğinde 2021 yılındaki üzere mega orman yangınları çıkma riskininde arttığını kelamlarına ekliyor.
Şahin de Türkiye’de orman yangınlarının arttığına vurgu yaparken “2021’in yaz aylarında 150 bin hektar alanın 15 günde yandığı felaket, birinci kere karşılaştığımız tipte bir mega orman yangınıydı. Mega yangınlar iklim krizinin tipik sonuçları ortasındadır. Marmara’da iki yıl evvel yaşadığımız müsilaj felaketi de denizin evsel, sanayi ve ziraî atıklarla kirletilmesinin yanı sıra deniz sıcaklıklarının artmasına bağlı olarak tetiklenmişti” dedi.
Türkiye’yi bekleyen bir öteki tehlikeye de dikkat çeken Şahin, “Şimdilik yalnızca kasırga görülmüyor Türkiye’de. Ancak 2020 ve 2021’de Akdeniz açıklarında Yunanistan, Tunus ve İtalya’yı etkileyen ve can kayıplarına neden olan Akdeniz kasırgaları (Medicane) görüldü. Global ısınma hızlanırsa gelecek yıllarda bu çeşit sıra dışı kasırga ve hortumlar Türkiye’yi de etkileyebilir. Uzun vadede deniz düzeylerinin yükselmesi ile kıyı bölgeleri ve büyük kentler daha çok etkilenecek” iddiasında bulundu.
Daha az kar yağışı
Uzmanlara nazaran Türkiye’de iklim değişikliğinin tesiriyle kar yağışı da azaldı. Prof. Dr. Türkeş, bu durumun olumsuz etkileriniyse şöyle sıralıyor:
“Tabii daha sıcak bir dünyada, daha sıcak bir Türkiye’de artık kar yağışı çok az oluyor. Yağsa da artık onun yerde kalma mühleti çok kısa, çabucak eriyor. Kar yağışından da yoksun kalıyoruz. Bu, yeraltı sularının beslenmesi, haznelerin dolması, toprak nemi oluşumu, tarım açısından, doğal ekosistemler açısından ek bir olumsuzluk doğuruyor.”
Ekonomik boyut
Türkiye’nin Birleşmiş Milletler (BM) bünyesindeki Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli’nin (IPCC) raporlarına nazaran iklim krizine karşı en kırılgan coğrafyalardan biri olan Akdeniz Havzası’nda bulunduğunu hatırlatan Şahin, iklim değişikliğinin ekonomik tesirlerine de dikkat çekiyor.
“Yaşadığımız tesirler Türkiye’de su krizinden ziraî üretimin azalmasına; kar yağmamasına, kuraklığa ve çok sıcaklara bağlı olarak evvel kış ve giderek yaz turizminin olumsuz olarak etkilenmesinden hidroelektrik santrallerden üretilen gücün azalmasına kadar önemli ekonomik ziyanlara neden olacak.”
Şahin, “Ayrıca çok sıcaklara ve tıpkı iklim değişikliği üzere fosil yakıtların yakılmasından kaynaklanan hava kirliliğinin neden olduğu hastalıkların, ölümlerin ve sıhhat maliyetlerinin artması kıymetli. Türkiye iklim değişikliğiyle uğraş için önemli tedbirler almazsa evvel kendisi en ağır halde etkilenecek” ihtarında bulunuyor.
İnsan sıhhatine direkt etkileri
Aşırı sıcaklar insan sıhhati açısından da büyük bir tehdit oluşturuyor. Tıpkı vakitte halk sıhhati uzmanı olan Dr. Şahin, Türkiye’de iklim değişikliği nedeniyle sıcağa bağlı vefat risklerinin giderek arttığını belirtiyor.
Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Halk Sıhhati kısmındaki araştırmacılarla birlikte yürüttükleri çalışmaya nazaran yalnızca İstanbul’da 2004-2017 yılları ortasında yaşanan 20 büyük sıcak dalgasında 4 bin 281 kişinin hayatını kaybettiği bilgisini paylaşan Şahin, “Küresel ısınmanın hızlanmasıyla birlikte sıcağa bağlı sıhhat problemleri ve vefatlar giderek artacak, hatta sıtma, Deng humması üzere sivrisineklere ve öteki vektörlerle bulaşan enfeksiyon hastalıkları daha üst enlemlerde de görülmeye başlayacak” dedi.
DW Türkçe’ye VPN ile nasıl ulaşabilirim?