Türkiye-Yunanistan: Brüksel yolu Atina’dan mı geçiyor?
Alman siyasi analist Dr. Ronald Meinardus, Atina’da Başbakan Kiryakos Mitsotakis ve Erdoğan liderliğinde yapılacak Yunanistan-Türkiye 5. Yüksek İşbirliği Kurulu’ndan beklentileri, DW Türkçe’ye kıymetlendirdi.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın Yunanistan’a yönelik sert telaffuzlarına son vermesini “Bence, çatışmacı tavrının kendisine iç siyasette da dış siyaset da bir yararı olmadığını gördü” kelamlarıyla kıymetlendiren Meinardus, Avrupa Birliği ve Almanya’nın Türkiye – Yunanistan münasebetlerinin güzelleşmesinde nasıl bir rol oynadığını anlattı.
Atina’daki Türk-Yunan doruğunda Almanya’nın arabuluculuk eforlarına dikkat çeken Atina merkezli Avrupa ve Dış Siyaset Vakfı’nın (ELIAMEP) kıdemli uzmanı Meinardus’a yönelttiğimiz sorular ve cevapları şöyle:
DW Türkçe: Mitsotakis ile Erdoğan, uzun soluklu bir tansiyon sürecinden sonra tekrar Atina’da masaya oturuyor. Siyasi iklimde yaşanan bu büyük değişime ait gözlemleriniz nedir?
Dr. Ronald Meinardus: Yunanistan ile Türkiye ortasındaki siyasi iklimde yaşanan düzgünleşme fakat ‘radikal değişim’ olarak olarak tanımlanabilir. Atina’daki tepe öncesinde, her iki taraftan önde gelen siyasetçiler, neredeyse her gün münasebetlerdeki değişime, bağlantıların kazandığı yeni niteliğe vurgu yapan açıklamalar yaptılar. Kısa bir müddet öncesine kadar karşılıklı suçlamaların, hatta aleni düşmanlığın hakim olduğu bir retorik kelam konusuyken artık her iki tarafın barışçıl bir tavır sergilediğini görüyoruz. Buna her iki ülke kamuoyunun daha alışması gerekecek.
Burada değerli olan, değişimin yalnızca telaffuzdan ibaret olmaması. Siyasi açıdan daha değerli olan, Ege hava alanındaki sükunet. Bu, Ankara’nın Atina’ya yönelik siyasetinde değişikliğe gittiğinin somut bir ispatıdır. Her iki tarafın da doruğun başarılı olmasına değer verdikleri çok açık. Diplomatlar, tepe gününde makûs bir sürprizle karşılaşmamak için evvelden ağır bir hazırlık yaptılar.
Sizce, hangi iç ve dış dinamikler bu değişime taban hazırladı?
Yunanistan ile Türkiye ortasındaki alakalarda düzgünleşme tarafında bir ilerleme kaydedilebilmesi için gerekli iç ve dış siyaset şartları, uzun bir müddet boyunca bugün olduğu kadar elverişli değildi. Erdoğan ve Mitsotakis yılın birinci yarısındaki seçimlerden güçlenerek çıktılar ve her iki ülkede de tansiyonun düşürülmesi sürecine karşı önemli bir muhalefet görülmüyor. Ayrıyeten hem Atina hem Ankara, yakınlaşma ataklarından ötürü dışardan da büyük övgü alıyorlar, bilhassa Berlin’den gelen teşvik son derece dikkat cazip.
Ankara ile Atina ortasındaki yakınlaşmada, Almanya’nın perde ardında yürüttüğü arabuluculuğun kilit ehemmiyet taşıdığı belirtiliyor. Alman hükümetinin bu doruktan beklentisi ne?
Almanya’nın Atina Büyükelçisi Andreas Kindl, kısa bir müddet evvel, Berlin’in Türk-Yunan görüşmesini, sözün tam manasıyla “pozitif bir heyecanla” takip ettiğini söyledi. Alman hükümetinin bu doruğun yapılıyor olmasından memnuniyet duymasının haklı nedenleri var. Almanya son yıllarda, Yunanistan ve Türkiye ortasında yürüttüğü arabuluculuk çalışmalarında hiç bir ülkenin sarfetmediği çabayı sergilemiştir. Rusya’nın Ukrayna’ya saldırısı sonrasında Berlin, Washington ile koordine ederek yürüttüğü bu gayretlerini daha da ağırlaştırdı. Bunun Washington ile uyum halinde gerçekleştirilmiş olunması kıymetli. Başbakan Olaf Scholz, bu yaz “Ege’de taraflar ortasında âlâ bir bağlantı kurulmasının sağlanması konusunda kararlıyız ve bu uğraşta her vakit bir ortağız” açıklamasını yaptı. Ayrıyeten kısa bir mühlet evvel Yunanistan Başbakanı Mitsotakis ve çabucak akabinde da Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın gerçekleştirdikleri Berlin ziyaretlerinde, Yunanistan-Türkiye bağları de değerli bir rol oynadı. Şansölye bu vesileyle taraflara Berlin’in gelecekte de Türk-Yunan yakınlaşmasını faal bir formda desteklemeye devam edeceğini iletti.
Cumhurbaşkanı Erdoğan, Türkiye’de Mayıs ayında yapılan seçimlere kadar Yunanistan’ı “Bir gece birden gelebiliriz” ve “Rahat durmazlarsa vururuz” açıklamalarıyla gaye alıyordu. Geçen günlerde ise Atina ziyareti ile ilgili olarak “Biz dostları artırmaya, düşmanları azaltmaya çalışıyoruz. Türkiye ile Yunanistan ortasındaki uzaklık bu kadar yakın, bu kadar geçmişi prestijiyle iç içe olan iki ülkenin hala düşmanlığı körükleyen seslerle yürümesi gerçek değil” dedi. Sizce bu büyük değişimin gerisinde ne yatıyor olabilir?
Yani, Erdoğan’ın siyaset değişikliğine birinci kere tanıklık ediyor değiliz. Onu bunu yapmaya iten şeyin ne olduğunu ise nihayetinde sırf kendisi biliyor. Bence, Cumhurbaşkanı Erdoğan, geçen yıl Yunanistan’a karşı takındığı çatışmacı tavrının kendisine iç siyasette da dış siyaset da bir yararı olmadığını gördü. Çatışmacı diyorum, zira geçen yılki saldırgan söylemi lakin bu halde tanımlanabilir. Bu yazyapılan bir kamuoyu yoklaması ise Türkiye’de halkın neredeyse üçte ikisinin Yunanistan ile olan uyuşmazlıkların diyalog yoluyla çözülmesi gerektiğini düşündüğünü ortaya koydu. Ayrıyeten daha birkaç gün evvel de AB, Türk-Yunan cephesinde sükunetin, Türkiye’nin AB ile bağlarının daha da geliştirilmesi için bir ön şart olduğunu açıkça beyan etti. Diğer bir deyişle: Ankara için Brüksel’e yol, Atina’dan geçiyor. Muhtemelen bu denklem, Erdoğan’ı uzlaşmaya, siyasetini gözden geçirmeye yöneltti.
Erdoğan’ın Yunanistan’a yönelik yaklaşımı değişmiş olsa da ABD’ye yönelik şüpheciliği, öfkesi azalmamış görünüyor. Ankara’nın bilhassa Washington’un Atina ile artan askeri ve stratejik işbirliğinden, ABD’nin Yunanistan’da artan askeri varlığından rahatsız olduğu biliniyor. Hatta Erdoğan geçenlerde Yunanistan ziyareti ile münasebetlerde yeni bir devir başlatmayı umduklarını söylerken de “Başta ABD olmak üzere birileri bizi birbirimize düşürmenin çabası içerisinde” kelamlarını kaydetti. Sizce Erdoğan’ın bu algısının ya da telaffuzunun gerisinde ne yatıyor?
Ankara ile Washington ortasında uyuşmazlık bahisleri uzun bir liste oluşturuyor, hatta bu liste gitgide uzuyor üzere görünüyor. Yunanistan bu uzun listede yer alan uyuşmazlık bahislerinden yalnızca biri. ABD idaresinde ve Kongre’de, Erdoğan güvenilmez bir müttefik olarak görülüyor ve izlediği çok boyutlu dış siyaseti da pek çok Amerikalı tarafından beğenilen karşılanmıyor. Mitsotakis iktidara geldiği 2019’dan bu yana Yunanistan’ın Batı İttifakı’na bağlılığı konusunda en ufak bir kuşku bırakmadı. Atina ve Washington her fırsatta iki ülke münasebetlerinin hiç bugün olduğu kadar yakın olmadığını vurguluyorlar. Bunu askeri alandaki işbirliğinde de görüyoruz. Ben Washington’un “Yunanları Türklerle birbirine düşürmenin çabası içerisinde olduğunu” söyleyemem. Fakat Washington’un Erdoğan’a ABD’nin bir B planının bulunduğu ve bu planın da Yunanistan olduğu istikametinde sinyal verdiği hayli açık.
Türkiye’nin Batılı müttefikleriyle münasebetleri son yıllarda kötüleşirken Yunanistan’ın bölgedeki rolü, hem askeri hem de ekonomik açıdan güçlendi. Geçmişte ABD ve Almanya üzere Avrupa ülkeleri, NATO üyeleri Türkiye ve Yunanistan ile ilgilerinde istikrar siyaseti izlemeye ihtimam gösterirlerdi. Artık bu türlü bir istikrar gözetilmiyor, durumun Atina lehine değiştiği çok açık. Sizce bu neden kaynaklanıyor?
Bu büyük ölçüde Türkiye’deki değişimden ve bilhassa de Türk dış siyasetindeki değişimden kaynaklandı. Büyük resme baktığımızda, eski milletlerarası tertibin kademeli olarak çözüldüğüne tanıklık ettiğimizi görüyoruz. Ve Türkiye, eski nizama ve dolaylı olarak da ABD hegemonyasına meydan okuyan, yükselen bölgesel güçler ortasında yer alıyor. Ankara ile Washington ortasındaki ilgilerin kötüleşmesine yol açan yapısal neden bu. ABD, Gazze’deki savaş öncesinde, bölgeden çekilmeye başlamıştı. Türk-Yunan bağları bakımından da bu, arabuluculuk rolünü Berlin’in üstlendiği manasına geliyor. Washington artık Ukrayna’daki savaş, İsveç’in NATO üyeliği üzere daha büyük jeostratejik problemlerle ilgileniyor. Esasen bu alanlarda bile Ankara ile Washington ortasında gereğince sürtüşme mevcut ve Amerikalı meslektaşlarımız da aslında Türk-Amerikan bağlarının nadiren bugünkü kadar makus olduğunu söylüyor.
Türkiye ile Yunanistan ortasında son periyotta tansiyonun düşürülmesi maksatlı adımlar atıldı. Pekala ilgilerde yeni bir sayfanın açılması umut edilen Atina doruğunda hangi başlıklarda somut ilerleme kaydedilmesi bekleniyor?
İki ülke hükümetlerinin bağlarda artık yeni bir sayfa açılması gerektiği konusunda mutabakata varmış olmaları çok değerli bir adım. Her iki tarafın da son on aydır moratoryum olarak da isimlendirilen mutabakata uymuş olmaları, tansiyonu artıracak adımlardan kaçınmış olmaları, umutlandırıyor. İki hükümet, çeşitli seviyelerde görüşülen ve müzakere edilen projelerle tek bir şeyi hedefliyor: İkili alakaların derinleşmesini. Perşembe günü bir dizi mutabakat imzalanacak. En değerlisi de sistemsiz göçle çaba alanında imzalanacak olan. Bu ortada Ege’deki egemenlik hakları üzere büyük sıkıntılar şimdilik geri plana atılacak. Üzerinde mutabık kalınan strateji şöyle: Öncelikle çok da tartışmalı olmayan hususlarda ilerleme kaydedilecek ve inanç ortamı teşvik edilmeye çalışılacak. Bundan sonra da, her iki tarafın konumlarının birbirinden çok uzak olduğu bilinen sıkıntı problemler ele alınacak.
Tarafların uyuşmazlıklarını Lahey’deki Milletlerarası Adalet Divanına götürmeleri sizce gündemde mi?
Yunanlılara nazaran en ülkü tahlil bu. Ankara’nın ise egemenlik problemleriyle ilgili mevzuları müzakereler yoluyla çözmeyi tercih ettiği bilinmekte. Ayrıyeten Lahey’e gitmek de o denli kolay değil. Tarafların öncesinde, yargıçların hangi husus hakkında karar vermelerini istedikleri konusunda uzlaşmaları gerekiyor. Bu, uzun yıllar alabilir. Her iki tarafın, bu mühlet zarfında âlâ komşular üzere davranmayı ve alakalarını farklı seviyelerde geliştirmeyi kabul etmeleri, büyük bir yarar olacaktır. Bu stratejinin başlangıcı, bugünden görülebiliyor.
Atina’da sistemsiz göçle çaba konusunda bir muahede imzalanacağını söylediniz. Bu muahede ne öngörüyor?
Evet, bu bahiste Yunan basınında da haberler yer aldı. İlgili bakanlıkların bir Yunan temsilcinin İzmir’de, bir Türk temsilcinin de Midilli Adası’nda vazife yapması konusunda mutabık kaldıkları belirtiliyor. Bu mutabakatın siyasi ayağı bağlamında da belirlenmiş kimi Yunan adalarını ziyaret etmek isteyen Türk turistlere de vize kolaylığı sağlanması öngörülüyor. Bu örnekler, siyasi irade mevcut olduğunda aslında Ege’de iki ülke ortasında çok geniş bir alanda işbirliği imkanı olduğunu da gözler önüne seriyor.
Bu ortada siz de tabir ettiniz, görünen o ki artık Ankara için AB yolu Atina’dan geçiyor, Erdoğan’ın AB ile alakalarını geliştirmek için, geçen sene “Artık benim için Mitsotakis diye birisi yok” dediği Yunanistan Başbakanı’na gereksinimi var. Avrupa Komitesi’nin geçen hafta Türkiye-AB bağlantıları için ilan ettiği yeni yol haritasında da bu ileti veriliyor…
Evet, Avrupa Kurulu bundan sonra AB-Türkiye münasebetlerini, Ankara’nın Yunanistan’a yönelik tavrına, Doğu Akdeniz’de sergilediği tavra bağlı hale getirmek istediğini, kuşkuya yer bırakmayacak halde ortaya koydu. Komite’nin açıkça ortaya koyduğu bu tavır ve raporun açıklanmasının zamanlaması, Atina’daki görüşmelerde de rol oynayacak. Bu ortada Erdoğan’ın Atina ziyareti öncesinde gazetecilere yaptığı açıklamada Mitsotakis ile hem ikili hem de Türkiye’nin AB ile ilgilerini konuşmak istediğini söylemesi dikkatimi çekti. Bu, son derece dikkat alımlı bir açıklama. Çünkü bu Erdoğan’ın Yunan başbakanını tıpkı vakitte AB’nin bir temsilcisi olarak kabul ettiğini, ya da tahminen daha da ilginci, onu Avrupa’da Türk çıkarlarının daha fazla kabul görmesini sağlama gayretinde adeta bir cins müttefik olarak kabul ettiğini gösteriyor.